आजच्या धावपळीच्या जीवनशैलीत आपण सर्वजण आरोग्याकडे लक्ष देतो, पण पचनतंत्राकडे मात्र फार कमी लोकांचे लक्ष जातं. अ‍ॅसिडिटी, गॅस, अपचन, पोटफुगी, जडपणा, या तक्रारी तर आता रोजच्या जीवनाचा भाग झाल्यासारख्या वाटतात. परंतु डॉ. भाग्येश कुलकर्णी यांच्या मते, या छोट्या वाटणाऱ्या समस्या म्हणजे मोठ्या आजारांची सुरुवात असू शकते. त्यांच्या Decoding Diabetes – Episode 22 (Diabetes & Gut Health) या व्हिडिओमध्ये त्यांनी स्पष्ट सांगितले आहे की गट हेल्थ म्हणजेच आतड्यांचे आरोग्य हे संपूर्ण शरीराच्या आरोग्याचे केंद्र आहे.

गट हेल्थ म्हणजे नक्की काय?

गट म्हणजे आपले पोट, आतडी आणि पचनाशी संबंधित सर्व अवयव. या अवयवांमध्ये लाखो चांगले बॅक्टेरिया (gut microbiome) राहतात. हे सूक्ष्मजीव आपल्यासाठी अनेक महत्त्वाची कामे करतात.
• अन्न पचवणे
• पोषक तत्वांचे शोषण
• ऊर्जा निर्माण करणे
• सूज कमी करणे
• रक्तातील साखर संतुलित ठेवणे
• प्रतिकारशक्ती मजबूत ठेवणे

डॉ. कुलकर्णी सांगतात की एखाद्या व्यक्तीचे आतडे निरोगी असेल तर शरीरातील ७०% आरोग्य आपोआप सुधारते.

डायबिटीज आणि गट हेल्थ यांचा अतूट संबंध:

खूप लोकांना आश्चर्य वाटते की डायबिटीजचा आणि पचनाचा काय संबंध?
पण डॉ. कुलकर्णी यांच्या निरीक्षणानुसार बहुतेक डायबिटीज रुग्णांची पचनक्रिया कमकुवत असते.
गट हेल्थ का महत्त्वाचे आहे?
पचन खराब = सूज वाढते
सूज वाढली = इन्सुलिन रेसिस्टन्स वाढते
इन्सुलिन रेसिस्टन्स = साखर वाढते
म्हणजेच, गट सुधारला तर डायबिटीजही सुधारतो.

डॉ. कुलकर्णी यांच्या मते गट हेल्थ सुधारण्यासाठी महत्वाचे ५ बदल:

 1) अन्न चांगले चावून खा — सर्वात सोपी पण सर्वात प्रभावी सवय:
“तुम्ही अन्न चावून खाता का?” कारण नीट न चावलेले अन्न पचनतंत्रावर भार टाकते.
चांगले चावलेले अन्न → चांगले पचन → ऊर्जा वाढते → साखर नियंत्रणात राहते.

2) फायबरयुक्त आहार वाढवा:
डॉ. कुलकर्णी यांच्या मते, आजचे भारतीय आहारात फायबरची मोठी कमतरता आहे. फायबर हे गटसाठी सुपरफूड आहे. फायबरमुळे आतड्यांची हालचाल सुधारते. चांगल्या बॅक्टेरियाला अन्न मिळते. अ‍ॅसिडिटी कमी होते. शुगर स्थिर राहते. फळे, सॅलड, भाज्या, मोड आलेली कडधान्ये, संपूर्ण धान्ये हे फायबरचे स्त्रोत आहेत.

3) प्रोसेस्ड व फास्ट फूड टाळा:
फास्ट फूड व पॅकेज्ड पदार्थ आतड्यात सूज वाढवतात पचन बिघडवतात, चांगले बॅक्टेरिया कमी करतात, साखर अस्थिर करतात या पदार्थांनी गट हेल्थवर अक्षरशः हल्ला होतो.

4) जीवनशैलीतील छोट्या सवयी बदला:
फक्त आहार बदलून गट हेल्थ सुधरत नाही. डॉ. कुलकर्णी यांचा holistic lifestyle approach सांगतो की ७-८ तास झोप, ताणतणाव कमी, नियमित चालणे किंवा व्यायाम, पुरेसे पाणी, रात्री हलके जेवण या सर्वांनी गट हेल्थवर थेट सकारात्मक परिणाम होतो.

5) पारंपरिक भारतीय पदार्थांना प्राधान्य द्या:

भारतीय पारंपरिक अन्न हे नैसर्गिक प्रीबायोटिक्स आणि प्रोबायोटिक्सने भरलेले आहे. ताक,मोड आलेली कडधान्ये,घरचे लोणचे (मर्यादेत),मूगडाळ,घरगुती भाज्या,हंगामी फळे हे पदार्थ गट हेल्थ सुधारतात आणि सूज कमी करतात.

गट हेल्थची लक्षणे  – तुमचे पोट तुम्हाला काय सांगत आहे?

जर तुम्हाला खालील तक्रारी आहेत तर गट हेल्थ सुधारण्याची गरज आहे.
• वारंवार गॅस/अ‍ॅसिडिटी
• पोटफुगी
• बद्धकोष्ठता
• जेवल्यानंतर जडपणा
• सतत थकवा
• झोप व्यवस्थित न लागणे
• त्वचेवर पिंपल्स/रॅशेस
डॉ. कुलकर्णी यांच्या मते, ही सर्व लक्षणे “गट imbalance” ची चिन्हे आहेत.

गट हेल्थ सुधारल्यावर काय फायदे होतात?

• ऊर्जा वाढते
• साखर नियंत्रणात येते
• वजन कमी होण्यास मदत
• अ‍ॅसिडिटी/गॅस कमी
• मन शांत राहते
• झोप सुधारते
• प्रतिकारशक्ती वाढते

गट हेल्थ सुधारल्यावर डायबिटीज नियंत्रणात यायला सुरुवात होते. गट हेल्थ म्हणजे फक्त पोट नव्हे, आरोग्याचा पाया असतो. “डायबिटीजवर नियंत्रण मिळवायचे असेल तर पोटावर लक्ष द्या.”

योग्य आहार + योग्य सवयी + थोडेसे mindful eating = गट हेल्थ सुधारण्याचा उत्तम मार्ग.
गट म्हणजे फक्त पचन नव्हे; ते ऊर्जा, रक्तातील साखर, हार्मोन्स, प्रतिकारशक्ती आणि मानसिक आरोग्य यांसाठीही जबाबदार आहे.