आजच्या आधुनिक आणि वेगवान जीवनशैलीमध्ये लठ्ठपणा ही केवळ बाह्य सौंदर्याची समस्या राहिलेली नाही, तर ती अनेक गंभीर आजारांचे मूळ कारण बनली आहे. Dr. भाग्येश कुलकर्णी यांच्या मते, लठ्ठपणा हा फक्त वजनवाढ नसून तो चयापचय (Metabolism), हार्मोनल असंतुलन आणि अस्वस्थ जीवनशैली यांचा एकत्रित परिणाम आहे. सध्या वाढत्या मधुमेह (Type 2 Diabetes), थायरॉईड विकार, उच्च रक्तदाब आणि हृदयविकारांच्या घटनांमध्ये लठ्ठपणाचा थेट संबंध दिसून येतो. शरीरात जादा चरबी साचल्यामुळे केवळ शरीराची रचना बिघडत नाही, तर आतल्या अवयवांवर ताण येऊन आरोग्याचा पाया कमकुवत होतो.
लठ्ठपणाची प्रमुख कारणे

Dr. Kulkarni यांच्या निरीक्षणानुसार, खालील घटक लठ्ठपणाच्या वाढीस मोठ्या प्रमाणात जबाबदार आहेत:
1) आजार (Medical Conditions):
थायरॉईडचा कमी क्रियाशीलपणा, Polycystic Ovarian Syndrome (PCOS), आणि टाइप २ मधुमेह हे आजार चयापचय मंदावतात, ज्यामुळे शरीरात चरबी साठू लागते.

2) औषधांचा वापर (Medication Effects):
काही औषधे जसे की स्टिरॉइड्स, गर्भनिरोधक गोळ्या, अँटीडिप्रेसंट्स, अँटी-हायपरटेन्सिव्ह औषधे आणि इन्सुलिन यांचा वापर वजन वाढविण्याला कारणीभूत ठरतो.

3) झोपेचा अभाव (Lack of Sleep):
Dr. Kulkarni सांगतात की, अपुरी झोप घेतल्यास शरीरातील लेप्टिन आणि घ्रेलिन हे हार्मोन्स असंतुलित होतात, ज्यामुळे भूक वाढते आणि वजन नियंत्रण सुटते.

4) निष्क्रिय जीवनशैली (Sedentary Lifestyle):
यांत्रिक जीवनशैलीमुळे शारीरिक हालचाल कमी झाल्याने शरीरात घेतलेल्या कॅलरीज फॅटच्या स्वरूपात साठतात.

5) अनुवंशिक प्रवृत्ती (Genetic Factors):
लठ्ठपणा अनेकदा वंशानुगत असतो. पालक लठ्ठ असल्यास संततीतही लठ्ठपणाची प्रवृत्ती दिसते.

6) आहारातील असंतुलन (Diet & Metabolic Disorders):
Dr. Kulkarni यांच्या मते, अयोग्य खाण्याच्या सवयी, प्रक्रिया केलेले अन्न, अत्याधिक साखर आणि मैदा सेवन, तसेच चयापचयातील विकृती लठ्ठपणाला गती देतात.

लठ्ठपणा उलटवणे शक्य आहे का?
लठ्ठपणावर मात करणे आणि ते उलटवणे पूर्णपणे शक्य आहे, जर आहार, व्यायाम, झोप, आणि तणाव नियंत्रणावर सातत्याने काम केले गेले. Dr. Kulkarni यांच्या “Lifestyle Reversal Program” नुसार, शरीराला योग्य पोषण, योग्य विश्रांती आणि योग्य हालचाल दिल्यास चयापचय पुन्हा सक्रिय होते, आणि वजन हळूहळू नियंत्रित होते.

लठ्ठपणाचे प्रतिबंधात्मक उपाय (Prevention of Obesity):
Dr. Kulkarni यांच्या मार्गदर्शनानुसार खालील उपाय नियमितपणे पाळल्यास लठ्ठपणा टाळता येतो.
• नियमित आणि पुरेशी झोप घ्या — दररोज ७–८ तास झोप शरीराच्या हार्मोनल संतुलनासाठी आवश्यक आहे.
• कॅलरी इनटेक व खर्च याचा समतोल ठेवा- जेवढे खातो, तेवढेच जाळा. ताजे, पोषक अन्न खा — फळे, भाज्या, पूर्ण धान्य आणि प्रथिनांचा समावेश करा.
• साखर आणि प्रक्रिया केलेले अन्न मर्यादित ठेवा -हे इन्सुलिन प्रतिकार वाढवते.
• दररोज शारीरिक हालचाल ठेवा — चालणे, योग, सायकलिंग किंवा व्यायाम या पैकी काहीतरी करा.
• मीठाचे प्रमाण नियंत्रित ठेवा — अतिरिक्त सोडियममुळे शरीरात पाणी साचते.
• आपला BMI आणि कंबर मापन तपासा — नियमित निरीक्षण हे प्रेरणादायक ठरते.
• मानसिक आरोग्य सांभाळा — तणावामुळे अति खाणे किंवा निष्क्रियता वाढते.

वजन कमी करण्यासाठी प्रभावी धोरणे (Weight Reduction Strategies):
Dr. Kulkarni यांच्या शिफारसीनुसार, वजन कमी करण्यासाठी खालील उपाय प्रभावी ठरतात.
• साखर, दूध आणि टेबल सॉल्ट कमी करा.
• चरबी जाळण्यास मदत करणारे घटक वापरा — जसे लिंबू, दालचिनी, मध इत्यादी (मर्यादित प्रमाणात).
• भोजन नियोजन ठेवा — बाहेरचे अन्न कमी आणि घरचे अन्न अधिक.
• जेवताना मन लावा — मोबाईल किंवा टीव्हीपासून दूर राहा; अन्न नीट चावून खा.
• नियमित व्यायाम करा — कार्डिओ व स्ट्रेंथ ट्रेनिंगचा समन्वय करा.

लठ्ठपणावर मात करणे आणि ते उलटवणे पूर्णपणे शक्य आहे, जर आहार, व्यायाम, झोप, आणि तणाव नियंत्रणावर सातत्याने काम केले गेले. Dr. Kulkarni यांच्या “Lifestyle Reversal Program” नुसार, शरीराला योग्य पोषण, योग्य विश्रांती आणि योग्य हालचाल दिल्यास चयापचय पुन्हा सक्रिय होते, आणि वजन हळूहळू नियंत्रित होते.

लठ्ठपणाचे प्रतिबंधात्मक उपाय (Prevention of Obesity):
Dr. Kulkarni यांच्या मार्गदर्शनानुसार खालील उपाय नियमितपणे पाळल्यास लठ्ठपणा टाळता येतो.
• नियमित आणि पुरेशी झोप घ्या — दररोज ७–८ तास झोप शरीराच्या हार्मोनल संतुलनासाठी आवश्यक आहे.
• कॅलरी इनटेक व खर्च याचा समतोल ठेवा- जेवढे खातो, तेवढेच जाळा. ताजे, पोषक अन्न खा — फळे, भाज्या, पूर्ण धान्य आणि प्रथिनांचा समावेश करा.
• साखर आणि प्रक्रिया केलेले अन्न मर्यादित ठेवा -हे इन्सुलिन प्रतिकार वाढवते.
• दररोज शारीरिक हालचाल ठेवा — चालणे, योग, सायकलिंग किंवा व्यायाम या पैकी काहीतरी करा.
• मीठाचे प्रमाण नियंत्रित ठेवा — अतिरिक्त सोडियममुळे शरीरात पाणी साचते.
• आपला BMI आणि कंबर मापन तपासा — नियमित निरीक्षण हे प्रेरणादायक ठरते.
• मानसिक आरोग्य सांभाळा — तणावामुळे अति खाणे किंवा निष्क्रियता वाढते.

वजन कमी करण्यासाठी प्रभावी धोरणे (Weight Reduction Strategies):
Dr. Kulkarni यांच्या शिफारसीनुसार, वजन कमी करण्यासाठी खालील उपाय प्रभावी ठरतात.
• साखर, दूध आणि टेबल सॉल्ट कमी करा.
• चरबी जाळण्यास मदत करणारे घटक वापरा — जसे लिंबू, दालचिनी, मध इत्यादी (मर्यादित प्रमाणात).
• भोजन नियोजन ठेवा — बाहेरचे अन्न कमी आणि घरचे अन्न अधिक.
• जेवताना मन लावा — मोबाईल किंवा टीव्हीपासून दूर राहा; अन्न नीट चावून खा.
• नियमित व्यायाम करा — कार्डिओ व स्ट्रेंथ ट्रेनिंगचा समन्वय करा.

जीवनशैली स्वीकारली तर. वजन नियंत्रण हे केवळ बाह्य बदल नव्हे, तर शरीरातील ऊर्जा, मन:शांती आणि दीर्घायुष्याचा पाया आहे. सातत्य, संयम आणि समर्पण हेच लठ्ठपणावर मात करण्याचे खरे मंत्र आहेत.