Ayaj Pathan

जगात खाण्याबद्दल दोन प्रकारचे दृष्टिकोन आहेत: एक म्हणजे काही लोक खाण्यासाठी जगतात आणि दुसरा म्हणजे काही लोक जगण्यासाठी खातात. जर तुम्ही खाण्यासाठी जगणाऱ्यांमध्ये असाल तर तुम्हाला हे लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे की जगण्यासाठी खाणे ही निसर्गाने केलेली एक पद्धतशीर व्यवस्था आहे. आपल्या आहाराची निवड, खाण्याची पद्धत आणि खाण्याची वेळ यांचा आपल्या जीवनशैलीवर आणि मानसिकतेवर थेट परिणाम होतो.
तुम्ही तुमच्या मनाच्या मोहांवर नियंत्रण कसे ठेवू शकता?

आपण मानव भावनिक प्राणी आहोत, आणि आपल्या भावना सतत बदलत राहतात. काही लोक भावनिकदृष्ट्या कमकुवत असतात तर काही मजबूत. रुग्णांच्या बाबतीत अनेकवेळा त्यांच्या भावनिक पातळी कमी असते, ज्यामुळे त्यांच्या उपचार प्रक्रियेवर परिणाम होतो. एक डॉक्टर म्हणून मला त्यांच्या समस्या समजून घेणे आवश्यक आहे, जेणेकरून मी त्यांना योग्य उपचार देऊ शकेल. रुग्णांच्या भावनात्मक स्वास्थ्याकडे लक्ष देणे वैद्यकीय विज्ञानाचे मूलभूत तत्व आहे. त्यामुळेच औषधोपचारांच्या पलीकडे जाऊन त्यांच्या भावनात्मक गरजांची समज आवश्यक आहे ज्यामुळे त्यांची आरोग्यवृद्धी आणि मानसिक शांती साधता येईल.

लहानपणापासून आपल्या पालकांनी आपल्याला जे काही अन्न दिले आहे ते आपल्या जीवनातील सर्वोत्तम अन्न आहे. आपल्याला लहानपणापासून मिळालेल्या अन्नातून आपल्या शरीराचे पोषण होत असते. परंतु जसे-जसे आपण मोठे होत जातो, तसतसे आपल्याला बाजारात उपलब्ध असलेल्या विविध प्रकारच्या अन्नाशी संपर्क येऊ लागतो, होय, हे बरोबर आहे, जसे आपल्याला माहित आहे की रेस्टॉरंट्स आणि इतर फूड आउटलेटमध्ये सर्वत्र त्यांच्या खाद्यपदार्थांचे पोस्टर्स आहेत. यामुळे आपल्या मनाला त्यांच्याकडून अधिक खाण्याचा मोह होतो. असे नाही की बाहेर सेवा देणारे प्रत्येक रेस्टॉरंट अस्वास्थ्यकर अन्न पुरवत आहे. माझा हेतु कोणत्याही रेस्टॉरंट मालकाला दुखावण्याचा किंवा त्यांच्या व्यवसायावर परिणाम करण्याचा नाही. परंतु विज्ञान आणि तथ्यांवर आधारित शिक्षण सादर करण्याच्या माझ्या कल्पनेमुळे माझ्या वाचकांना त्यांच्यासाठी काय योग्य आणि काय अयोग्य आहे हे समजण्यास मदत होईल.

आजच्या युगात आध्यात्मिक जीवनाची महत्ता काही प्रमाणात कमी झाल्याप्रमाणे दिसत आहे. पूर्वीच्या काळी, ज्या वेळी लोक आपल्या जीवनाचा एक महत्त्वाचा भाग आध्यात्मिकतेला मानत, आज तशी स्थिती दिसत नाही. आपल्याला आपले अंतर्मन समजून आणि त्याच्याशी जोडून राहायचे असेल, तर विविध साधने आणि संसाधनांची आवश्यकता आहे. पण एकच प्रक्रिया किंवा पद्धत आजच्या पिढीला योग्य ठरू शकत नाही. प्रत्येकाला त्याच्या जीवनाचा आनंद घेण्यासाठी विविध मार्ग असू शकतात, पण त्यात अनेक जबाबदाऱ्या आणि समस्यांचा सामना करावा लागतो. प्राचीन काळात, आरोग्याच्या समस्यांची अनुपस्थिती होती. तेव्हा लोक सरासरी १०० वर्षांपेक्षा अधिक जगत. यामागे त्यांचे निसर्गाशी घनिष्ठ नाते होते. त्यांच्या दिनचर्येत साधेपण आणि अनुशासन होते. प्रत्येक व्यक्ती सूर्योदयापूर्वी उठून, प्रकृतीला ताजेतवाने करणारी शारीरिक क्रिया करत असे आणि रात्री लवकर झोपायचे. त्या काळातील लोकांना शारीरिक, मानसिक आणि आध्यात्मिक ताणाचा सामना करावा लागत नसे. त्यांची जीवनशैली तणावमुक्त आणि साधी होती. त्यांच्यासाठी ‘तणाव’ ही संकल्पना अस्तित्वातच नव्हती. त्यांचे जीवन आध्यात्मिकतेशी सुसंगत आणि दैवी साधनेसह होते. त्यांचा विश्वास होता की, त्यांचं प्रत्येक कर्म हे धर्माचा भाग आहे आणि त्यावर त्यांचे लक्ष केंद्रीत होते. त्यांच्या धार्मिक प्रथांनी त्यांना एक सकारात्मक दृषटिकोन आणि संतुष्टी दिली, ज्यामुळे ते जीवनाच्या प्रत्येक क्षणाला अनुभवत आणि आनंद घेत होते. ते लोक भक्तीमार्गाचा अवलंब करत आणि धार्मिक प्रथा या सर्वोच्च प्राधान्यावर होत्या.

देवाने मानवाच्या शरीराची रचना अतिशय सूक्ष्मतेने आणि काळजीपूर्वक केली आहे. त्यातून अनेक गोष्टी समजून घेतल्या पाहिजे. देवाने आपल्यासाठी एक संदेश दिला आहे जो नैसर्गिकरित्या डिटॉक्सचे प्रतिनिधित्व करतो. समजा, आपल्या सर्वांना खाण्यासाठी एक तोंड दिले आहे, परंतु जर तुम्ही काळजीपूर्वक पाहिले तर आपल्या शरीरात विषारी पदार्थ बाहेर टाकण्याचे अनेक स्त्रोत आहेत. ज्यापासून आपले टॉक्सिन्स सोडले जातात. प्रत्येक अंगाची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची असून, ते आपल्या जीवनाच्या विविध अंगांचा सांभाळ करतात. आपल्या शरीरात विषारी पदार्थांच्या निराकरणासाठी विविध मार्ग उपलब्ध आहेत, आणि हे सर्व मार्ग आपल्या स्वच्छतेसाठी अत्यंत आवश्यक आहेत.

“पंचमहाभूतांचा पसारा ते हे जग, तुज वाटे तुज माहीत भासे दे तुज मनाचे हेच बोध घे.”
वरील अभंगात संत तुकाराम महाराजांनी पाच घटकांचे महत्त्व आणि त्यांच्या अंतर्गत तत्त्वज्ञानावर प्रकाश टाकला आहे. पाच घटक म्हणजे पृथ्वी, जल, अग्नि, वायु आणि आकाश या पंच-तत्वांचे जीवनात अनन्य साधारण महत्व आहे. आपले अस्तित्व हे आपल्या या पाच घटकांच्या सुसंगततेवरही आधारलेले आहे. पाच घटकांची शुद्धता साधणे अत्यंत आवश्यक आहे. या घटकांची शुद्धता साधण्यासाठी, आपल्याला त्यांच्या स्वभावाची खोलवर माहिती समजून घ्यावी लागेल आणि त्यावर प्रभावीपणे नियंत्रण ठेवावे लागेल. प्रत्येक घटकाचा आपल्या जीवनावर,शरीरावर आणि मानसिक स्थितीवर प्रभाव असतो. आपले जीवन हे गूढ आणि अद्भुत असे आहे कारण शरीर, पृथ्वी तसेच ब्रह्मांड हे सर्व पाच घटकांच्या परस्पर निर्भरतेच्या आणि एकमेकांत विलीन होणाऱ्या घटकांचे रूप आहे. या सर्वांचा समन्वय साधणे खूप महत्वाचे असते. अशा प्रकारे, हे पाच घटक केवळ भौतिक स्वरूपात नाही तर आध्यात्मिक आणि मानसिक स्तरावरही आपल्याला मार्गदर्शन करतात आणि आपल्या जीवनाचे उद्देश पूर्ण करण्यासाठी मदत करतात.

प्रत्येक दिवस एक नवा आरंभ असतो. आपल्या जीवनात भूतकाळात कधी नकारात्मक किंवा वाईट घटना घडल्या असतील, तर त्या मागे सोडून नवीन सुरूवात करता आली पाहिजे. ज्या पद्धतीने आपण दररोज घराची स्वच्छता करतो, त्याच पद्धतीने आपले मनही स्वच्छ करणे आवश्यक आहे. भूतकाळातील घटनांना मागे सोडून, त्या घटनांवरून शिकून नवे ध्येय ठरवून पुढे जाता आले पाहिजे. आपल्या दैनंदिन जीवनात सकाळी घर स्वच्छ करणे हे अत्यंत महत्वाचे असते, तसंच आपल्या मनाची स्वच्छता देखील तितकीच महत्त्वाची आहे. प्रत्येक दिवस एक नवीन संधी आहे, एक नवीन सुरुवात आहे. त्यामुळे, नवीन दिवस सुरू करताना मी स्वतःला सांगतो, “मला भूतकाळ मागे सोडावा लागेल.” आणि नव्याने सुरुवात करायची आहे. आपला परिसर स्वच्छ ठेवल्याने आपल्याला ताजेतवाने वाटते. स्वच्छतेवर विश्वास ठेवून जेंव्हा मन ही स्वच्छ ठेवण्याचा प्रयत्न करतो तेंव्हा आपण अंतःकरणाने स्वच्छ बनतो. असा हा डिटॉक्स केवळ भौतिक शरीरासाठीच नाही तर नवीन जीवन जगण्यासाठी देखील आवश्यक आहे.

संतुलित आहार, नियमित व्यायाम, योग्य विश्रांती आणि कामकाजातील ताळमेळ या गोष्टी लक्षात घेतल्यास, मानसिक आणि शारीरिक आरोग्य सुधारते आणि जीवनात स्थिरता व आनंद प्राप्त होतो. हे सर्व घटक एकत्रितपणे जीवनाची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरतात. एकंदरीत, उच्च दर्जाचे जीवन कशात समाविष्ट आहे याबद्दल आपल्याकडे किरकोळ भिन्न विचार आहेत. असे असले तरी, जीवन अधिक मोहक बनवण्यासाठी प्रत्येकजण काही टप्पे पार पाडू शकतो.

आपले शरीर अनेक घटकांनी बनलेले आहे आणि आपल्या ग्रहावर अस्तित्वात असलेली सर्वात गुंतागुंतीची प्रणाली आहे. डॉक्टर म्हणून, आपल्याला शरीराच्या कार्यप्रणालीची शिकवण दिली जाते, परंतु तज्ञ झाल्यावरही, आपल्याला त्याच्या कार्यप्रणालीमध्ये थेट बदल करणे शक्य होत नाही. आम्ही फक्त शरीराच्या समस्यांबद्दल माहिती मिळवू शकतो आणि योग्य उपचारांसह त्या समस्यांचे निराकरण करण्याचा प्रयत्न करू शकतो. आपले मुख्य कार्य म्हणजे शरीराला नैसर्गिक प्रक्रियेचा पाठपुरावा करण्यात मदत करणे. मानवांच्या शरीराच्या कार्यक्षमतेने नेहमीच त्याच्या प्रतिकृती तयार करण्यासाठी प्रेरित केले आहे. तरीही, अलीकडील वैज्ञानिक प्रगतीच्या बाबतीत, शरीराच्या प्रक्रियेसमान प्रणाली तयार करण्याची क्षमता आपल्याला अद्याप साधता आलेली नाही. आपण मानव शरीराचे अध्ययन आणि दुरुस्ती करू शकतो, परंतु शरीर स्वतः करू शकत असलेल्या गोष्टी आपण करू शकत नाही. थोर तत्ववेत्ते सद्गुरु श्री वामनराव पै सांगतात की, “मानवी शरीर हे निसर्ग नियमांनी बद्ध आहे आणि ते स्वयंचलित आहे ते स्वयं नियंत्रित आहे व ते नैसर्गिक असून त्या ठिकाणी पद्धतशीर व्यवस्था असलेली दिसून येते” असं हे शरीर साक्षात परमेश्वर आहे.

आपले शरीर अनेक घटकांनी बनलेले आहे आणि आपल्या ग्रहावर अस्तित्वात असलेली सर्वात गुंतागुंतीची प्रणाली आहे. डॉक्टर म्हणून, आपल्याला शरीराच्या कार्यप्रणालीची शिकवण दिली जाते, परंतु तज्ञ झाल्यावरही, आपल्याला त्याच्या कार्यप्रणालीमध्ये थेट बदल करणे शक्य होत नाही. आम्ही फक्त शरीराच्या समस्यांबद्दल माहिती मिळवू शकतो आणि योग्य उपचारांसह त्या समस्यांचे निराकरण करण्याचा प्रयत्न करू शकतो. आपले मुख्य कार्य म्हणजे शरीराला नैसर्गिक प्रक्रियेचा पाठपुरावा करण्यात मदत करणे. मानवांच्या शरीराच्या कार्यक्षमतेने नेहमीच त्याच्या प्रतिकृती तयार करण्यासाठी प्रेरित केले आहे. तरीही, अलीकडील वैज्ञानिक प्रगतीच्या बाबतीत, शरीराच्या प्रक्रियेसमान प्रणाली तयार करण्याची क्षमता आपल्याला अद्याप साधता आलेली नाही. आपण मानव शरीराचे अध्ययन आणि दुरुस्ती करू शकतो, परंतु शरीर स्वतः करू शकत असलेल्या गोष्टी आपण करू शकत नाही. थोर तत्ववेत्ते सद्गुरु श्री वामनराव पै सांगतात की, “मानवी शरीर हे निसर्ग नियमांनी बद्ध आहे आणि ते स्वयंचलित आहे ते स्वयं नियंत्रित आहे व ते नैसर्गिक असून त्या ठिकाणी पद्धतशीर व्यवस्था असलेली दिसून येते” असं हे शरीर साक्षात परमेश्वर आहे.